Historia linii kolejowej Żywiec – Sucha Beskidzka
Linia Żywiec – Sucha Beskidzka jest częścią Galicyjskiej Kolei Transwersalnej. Cała inwestycja miała na celu połączenie już istniejących tras o przebiegu równoleżnikowym i stworzenie nieprzerwanego ciągu komunikacji kolejowej z zachodu na wschód terytorium Galicji. Jej budowa miała głównie cel militarny – wybudowanie linii alternatywnej do głównej Kraków – Lwów (Kolej galicyjska im. Karola Ludwika) przed przewidywaną wojną z Rosją. Kolej ta miała również przyczynić się do zaktywizowania słabo rozwiniętych obszarów górskich. Stacje końcowe Kolei Transwersalnej to Czadca (obecnie Słowacja) i Husiatyn (obecnie Ukraina).
W roku 1881 na Dworze Cesarskim zostaje wniesiona ustawa o budowie Kolei Transwersalnej łączącej Czadcę, Żywiec, Suchą, Oświecim, i Nowy Sącz. Największy interes w otwarciu tej linii kolejowej mieli Habsburgowie Żywieccy, arcyksiążęta Albrecht Fryderyk Rudolf von Habsburg i jego młodszy brat, Karol Ferdynand. Zwiększyłoby to ich możliwości eksportowe piwa ze słynnego już browaru żywieckiego oraz wyrobów metalowych z huty Węgierska Górka. Już wtedy był podpisany wstępny kontrakt na dostawę rur dla wodociągów wiedeńskich załatwiony dzięki koneksjom Habsburgów na Dworze Cesarskim. Problemem był wywóz tych rur z Węgierskiej Górki do Wiednia. Ulegając ich prośbie cesarz 28 grudnia 1881 roku wyraził zgodę na budowę linii kolejowej z Suchej w kierunku Oświęcimia i w druga stronę Czadcy przez Żywiec i wyznaczył rozpoczęcie prac przy Kolei Transwersalnej na rok 1882.
Przekazanie placu budowy nastąpiło już 25 lipca 1882 roku. Z pięciu ofert wybrano najtańszą, złożoną przez konsorcjum Karl Baron von Schwarz Knaur & Gross, Liwenfeld’s Witwe & Company. Proponowało ono wybudowanie tej linii za zryczałtowaną cenę 20 984 000 florenów, a w przypadku zastosowania mostów drewnianych – nawet za cenę 20 284 000 florenów. Gdyby zaszła konieczność budowy również odgałęzienia Zagórz – Gorlice, kwota wzrosłaby o 110 tys. florenów. 17 października 1882 rozpoczęto budowę w miejscowości Sporysz koło Żywca. Prace rozpoczęto tak szybko dzięki przychylności Arcyksięcia Albrechta, który oddaniem bezpłatnym gruntów pod kolej umożliwił natychmiastowe rozpoczęcie budowy. Budowa całej linii miała trwać 2 lata i sześć miesięcy. Termin ten nawet skrócono, mimo że cały teren był bardzo ciężki dla budowy linii kolejowej. Należało wybudować wiele wiaduktów, przęseł, budynków dworcowych. W czerwcu 1884 roku, w ostatnim okresie budowy, w całej Galicji, a szczególnie w okolicach podgórskich spadły gwałtowne i obfite deszcze. „Świętojańska” powódź, jaka nastąpiła, uszkodziła nasypy i mosty na całej linii, co spowodowało dwumiesięczne opóźnienie w oddaniu do eksploatacji całej kolei transwersalnej. Przekazywanie linii odbywało się odcinkami. Prace toczyły się równolegle na kilku odcinkach, a ich efekt nie był tak jednoznacznie znakomity, jak w wypadku innych kolei. Po Zachodniej Galicji krążyła broszurka w formie listu otwartego do Najjaśniejszego Pana, opisująca wszelkie faktyczne i rzekome zaniedbania przy budowie linii transwersalnej. Autor ostrzegał, że wyjdą one na jaw, okrutnie mszcząc się na austriackich żołnierzach w wypadku zbrojnego ataku ze strony Rosji. Wyniki kontroli były jednak dla budowniczych pozytywne i cała linia oddana została do użytku już 16 grudnia 1884 r. Ostatecznie linia główna Kolei Transwersalnej kosztowała 24 099 214 florenów, a linie boczne 11 299 985 florenów. Kwota ta obejmuje również dotację ze strony samej Galicji w wysokości 1 100 000 florenów. Ta podgórska linia jednotorowa nadawała się jedynie dla 50 czteroosiowych pociągów towarowych po 250 ton brutto. Przyczyną wyboru najbardziej malowniczego odcinka kolei Sucha – Żywiec przez Jeleśnię, Hucisko i Lachowice była większa rentowność eksploatacji okolicznych lasów. Przez to Ślemień, będący w tym czasie małym miasteczkiem, leżącym na dawnym trakcie handlowym zredukowany został do miana wioski.
Na linii Żywiec – Zwardoń otwarto ruch osobowy dnia 3 listopada 1884 roku, a 15 listopada tegoż roku ruch towarowy. Po otwarciu ruchu osobowego i towarowego na ostatnim odcinku: Żywiec – Sucha – Chabówka – Nowy Sącz w dniu 16 grudnia 1884 r., linia transwersalna była w ruchu na całej swej długości.
Towarzystwo Kolej Północna oddało stację kolejową Żywiec państwu austriackiemu bezpłatnie pod warunkiem wspólnego jej użytkowania. Rok przed oficjalnym otwarciem linii kolei transwersalnej i wjazdem oficjalnego pociągu do Suchej wjechał tu pociąg, „nieoficjalny”. Tak to relacjonowano ówcześnie: „…dnia 31 maja 1883 roku o godz. 8 przed południem zajechał pierwszy pociąg kolei żelaznej z Żywca przez Lachowice do Suchej i odtąd poczęły kursować pociągi do Żywca, Krakowa i Sącza…”
Budynki stacyjne m.in. w Suchej Beskidzkiej, Żywcu itp., zostały wybudowane w latach 1881-1882 przez rząd austriacki, zaś ich architektura jest typowa dla kolei galicyjskich. W podobnym stylu wybudowane są liczne stacje na trasie kolei transwersalnej, tj. Sporysz, Jeleśnia, Hucisko, Lachowice, Maków Podhalański, Chabówka, Rabka Zdrój, Nowy Sącz. Galicyjska Kolej Transwersalna była pierwszą wielką inwestycją komunikacyjną realizowaną przez władze austriackie na terenie Małopolski. Dworce kolejowe budowano przede wszystkim według typowych projektów, dostosowanych do wielkości i znaczenia stacji. Podczas I wojny światowej, w grudniu 1914 roku toczyły się krwawe boje pod Limanową o panowanie nad tym traktem. Lata II wojny światowej nie przyniosły żadnej rozbudowy linii Transwersalnej. Były natomiast okresem zniszczeń i dewastacji w stopniu znacznie większym niż to miało miejsce podczas I wojny światowej. Ważniejsze mosty były wysadzone w powietrze, podobnie jak wiadukty i budynki stacyjne m.in. w Żywcu, Sporyszu, Jeleśni, Hucisku, Lachowicach, Jordanowie i Chabówce.
Po zmiennych dziejach historii Transwersalna Linia Kolejowa jest obecnie zarządzana fragmentami przez 3 kraje:
1. Obecnie linia wykorzystywana przez linie słowackie:
• ŽSR 129 Čadca – Skalité-Serafínov (SK/PL)
Otwarcie linii lub jej odcinka: Skalité – Zwardoń 03.11.1884
Elektryfikacja: Skalité – Zwardoń 09.12.2002
2. Obecnie linia wykorzystywana przez Polskie Koleje Państwowe, albo przez firmy które po niej pozostały:
• PLK 097 Skawina – Żywiec
Otwarcie linii lub jej odcinka: Sucha Beskidzka – Żywiec 16.12.1884 •
Skawina – Sucha Beskidzka 22.12.1884
Elektryfikacja: Skawina – Sucha Beskidzka 17.07.1974 • Sucha Beskidzka –
Lachowice 29.09.1983 • Lachowice – Żywiec 26.10.1989
• PLK 098 Sucha Beskidzka – Chabówka
Otwarcie linii lub jej odcinka: Sucha Beskidzka – Chabówka 16.12.1884
Elektryfikacja: Sucha Beskidzka – Chabówka 12.09.1975
• PLK 099 Chabówka – Zakopane
Otwarcie linii lub jej odcinka: Chabówka – Zakopane 25.10.1899
Elektryfikacja: Chabówka – Nowy Targ 18.11.1975 • Nowy Targ – Zakopane 03.12.1975
• PLK 139 Katowice – Zwardoń (PL/SK)
Otwarcie linii lub jej odcinka: Żywiec – Skalité 03.11.1884
Elektryfikacja: Żywiec – Zwardoń 12.12.1986 • Zwardoń – Skalité 09.12.2002
• PLK 104 Chabówka – Nowy Sącz
Otwarcie linii lub jej odcinka: Chabówka – Nowy Sącz 16.12.1884
Elektryfikacja: Marcinkowice – Nowy Sącz 28.05.1986 • Chabówka – Rabka Zdrój 21.05.1993
• PLK 108 Stróże – Krościenko (PL/UA) – Хирів (pol. Chyrów)
Otwarcie linii lub jej odcinka: Хирів (pol. Chyrów) – Krościenko 01.07.1872
• Krościenko – Ustrzyki Dolne 03.09.1872 • Ustrzyki Dolne – Zagórz 12.11.1872 • Stróże – Zagórz 20.08.1884
Elektryfikacja: Stróże – Jasło (Towarowa) 30.11.1988
3. Obecnie linia wykorzystywana przez linie ukraińskie:
• УЗ Стрий – Старява
Otwarcie linii lub jej odcinka: Chyrów – Krościenko 01.07.1872 • Chyrów – Stryj 31.12.1872
W latach 2002-2014 ze względu na karygodne zaniedbania i marginalizację odcinka Żywiec – Sucha Beskidzka, dużej degradacji uległa nawierzchnia – na odcinku od Suchej do dawnej stacji Hucisko (gdzie osiąga najwyższą wysokość – ok. 570 m n.p.m.) dozwolona prędkość wynosiła jedynie 30 km/h, zaś dalej aż do Żywca – tylko 40 km/h. Z tego właśnie powodu zostały na nim w grudniu 2010 roku zawieszone przewozy pasażerskie i wprowadzono Kolejową Komunikację Autobusową. Rok później zlikwidowano nawet KKA. Od lata 2011 r. trasą jeździł sezonowy IR „Giewont”, który najpierw kursował w relacji z Wrocławia Głównego do Zakopanego a następni w relacji Częstochowa – Zakopane. Później także IR „Szyndzielnia” Wrocław – Zakopane – Wrocław.
Działalność grupy osób, które następnie zawiązały Stowarzyszenie ‚Kolej Beskidzka’, doprowadziła do odwrócenia się tendencji likwidacyjnych i stopniowo przywracane jest życie linii kolejowej Żywiec – Sucha Beskidzka.
16 grudnia 2014 roku przypadała 130 rocznica otwarcia Galicyjskiej Kolei Transwersalnej.
Od 9 stycznia 2015 roku wznowiono połączenia lokalne na linii Żywiec-Sucha Beskidzka. Są to jedynie dwie pary uruchamiane w każdy weekend przez Przewozy Regionalne (POLREGIO), a oferta skierowana jest przede wszystkim do mieszkańców powiatów suskiego i żywieckiego pracujących i studiujących w Krakowie, a także turystów podróżujących z Krakowa w Beskid Żywiecki.
W kolejnych latach na trasie pojawili się inni przewoźnicy, Koleje Śląskie i pociąg KS ORNAK Katowice – Zakopane – Katowice oraz PKP Intercity z pociągami IC OSCYPEK Warszawa – Zakopane – Warszawa i TLK HALNY Bydgoszcz – Zakopane – Bydgoszcz.
Działania Stowarzyszenia ‚Kolej Beskidzka’ nakierowane są na pełną rewitalizację linii Żywiec – Sucha Beskidzka.
Źródła: www.parafia-lachowice.pl, Stankiewicz Ryszard, Wieczorek Edward: Przez Galicję. Kolej Transwersalna, www.swinna.eu
Linie kolejowe w Beskidach
Linie kolejowe w Beskidach to w przeważającej części wydzielone odcinki dawnej Galicyjskiej Kolei Transwersalnej. Niestety na części tych linii brakuje obecnie regularnego ruchu pociągów.
Linia 96 Tarnów – Leluchów – Plaveč /SK/
Linia 97 Skawina – Żywiec
Linia 98 Sucha Beskidzka – Chabówka
Linia 99 Chabówka – Zakopane
Linia 103 Trzebinia (Północna) – Skawce (częściowo rozebrana)
Linia 104 Chabówka – Nowy Sącz
Linia 105 Muszyna – Krynica
Linia 107 Nowy Zagórz – Łupków – Medzilaborce /SK/
Linia 108 Stróże – Krościenko – Хирів /UA/
Linia 110 Gorlice Zagórzany – Gorlice
Linia 117 Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – Bielsko Biała Główna
Linia 118 Nowy Targ – Podczerwone – Suchá Hora /SK/ (rozebrana)
Linia 139 Katowice – Zwardoń – Skalite /SK/
Linia 190 Bielsko Biała Główna – Cieszyn – Český Těšín /CZ/
Linia 191 Goleszów – Wisła Głębce
Podmiotem odpowiedzialnym za sieć kolejową w Polsce jest PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Spółka odpowiada za zarządzanie państwową siecią linii kolejowych, utrzymanie, modernizację oraz udostępnianie ich przewoźnikom kolejowym.
Strona internetowa: www.plk-sa.pl
Siedziba: ul. Targowa 74, 03-734 Warszawa